کمتر کسی در ایران وجود دارد که اسم گل گاوزبان را نشنیده باشد. حتی ما ایرانی‌ها اینقدر از این گیاه دارویی استفاده می‌کنیم که هر وقت که کسی در خانه کمی عصبی یا ناراحت است، همیشه کسی از گوشه می‌گوید برایش گل گاو زبان دم کنید. این گیاه دارویی شاید اسم عجیبی داشته باشد اما گل زیبایی است که خواص زیادی دارد و ما عموما آن را به خاطر خواص آرامبخش آن می‌شناسیم.
گل گاو زبان یکی از این گیاهان پرخاصیت و بسیار مفید در طب سنتی است که مصرف آن می‌تواند از جهات بسیار مختلفی مفید باشد. این گیاه یکی از دمنوشهای بسیار پرکاربرد است که توسط دکتر طب سنتی برای مسائل مختلفی توصیه می‌شود و موارد مصرف آن بسیار گسترده است. این گیاه یکی از موارد درمانی مهم در کتاب قانون ابن‌سینا هم هست. در ادامه به‌صورت کامل‌تری به این گیاه پرفایده و خوش‌عطر و رنگ می‌پردازیم.
گیاه گل گاوزبان چیست؟
پیش از بررسی موارد مصرف و مزیت‌های استفاده از این گیاه، بهتر است به‌صورت مختصر آن را بشناسیم. این گیاه که گونه‌های بسیار متعددی دارد، به‌صورت دمنوش مورداستفاده قرار می‌گیرد. این گیاه عموما در کوهستان‌ها و مناطقی پوشیده از دشت‌ها رشد می‌کند و گل‌های آن که معمولا بنفش رنگ هستند، خاصیت دارویی دارد.
گل گاوزبان (به انگلیسی borage) یک گیاه علفی یک‌ساله است که معمولا ارتفاع آن به ۶۰ سانتی‌متر می‌رسد. ساقه آن شیاردار است و برگ‌های آن ساده و مخملی است. معمولا این گیاه خودرو در ایران در دامنه کوه‌های البرز می‌روید. در مناطق شمالی ایران هم این گیاه به‌صورت خودرو در دامنه کوه‌ها رشد می‌کند. قسمت مصرفی این گیاه، بخش برگ و گل آن است.
نام علمی گل گاوزبان Echium است. سرده اصلی Echium است و از آن‌گونه‌های متعددی مجزا می‌شود که هرکدام به یک منطقه جغرافیایی مربوط می‌شود. مهمترین دسته‌بندی این گیاه، گل گاو زبان ایرانی و گل گاو زبان اروپایی است. به گل گاو زبان به انگلیسی Viper’s-buglosses گفته می‌شود. سوال مهم دیگر این است که آیا طبع گل گاوزبان گرم است یا سرد؟ در طب سنتی طبیعت این گیاه گرم و تر (مرطوب) معرفی شده‌است.
نحوه مصرف گل گاوزبان چگونه است؟
به‌صورت رایج در ایران، این گیاه به‌صورت دمنوش مورداستفاده قرار می‌گیرد. گل‌های این گیاه بعد از برداشت خشک شده و سپس آن را به‌عنوان چای یا دمنوش این گیاه مصرف می‌کنند. گاهی هم این گیاه به همراه سایر گیاهان و دمنوشهای گیاهی در قالب یک نوشیدنی ترکیبی گرم مصرف می‌شود.
یک حالت دیگر مصرف این گیاه به‌صورت عرق است. عرق به‌دست‌آمده از این گیاه همان خواص دارویی و درمانی را ارائه دهد. اما بیشترین حالت استفاده از این گیاه به‌صورت چای است. چای گل گاوزبان طعم و عطر بی‌نظیری دارد و بسیاری از آن به‌عنوان یک نوشیدنی اصلی استفاده می‌کنند.
در برخی کشورها، خصوصا کشورهای اروپایی از گل خشک شده این گیاه یا گل تازه آن در انواع سالاد و سوپ استفاده می‌شود. نوع دیگر مصرف این گیاه، مصرف دانه یا بذر گل گاوزبان است. روغن‌های به‌دست‌آمده از این دانه‌ها می‌توانند به‌صورت موضعی برای موارد درمانی متعددی مصرف شوند.
روش دم کردن و میزان مصرف گل گاوزبان به چه صورت است؟
طرز دم کردن گل گاو زبان به این صورت است که ابتدا مقدار مناسبی از گل‌های این گیاه را در یک قوری ریخته و سپس کمی آب جوش را به آن اضافه می‌کنند. بهترین زمان مصرف گل گاوزبان حداقل ۱۰ تا ۱۵ دقیقه بعد از دم کشیدن است.
در طرز تهیه گل گاو زبان باید به میزان مجاز مصرف آن نیز توجه کرد. میزان مصرف گل گاو زبان به‌صورت استاندارد برای افراد بزرگسال ۵ گرم گل خشک این گیاه در حدود ۲۵۰ سی‌سی آب جوش است که بهتر است به همراه آن کمی عسل، لیموی تازه یا نبات نیز افزوده شود.
خواص گل گاو زبان (گل گاوزبان برای چی خوبه؟)
این گیاه دارویی و بسیار مفید مزیت‌های زیادی دارد. از این گیاه برای درمان بیماریهای مختلف استفاده می‌شود و یکی از گیاهان بسیار مهم در طب سنتی است. در این گیاه می‌توان به منابع غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها، فلاونوئیدها، آنتوسیانین‌ها، گاما لینولئیک اسید، کولین، ویتامین‌های گروه B، ویتامین C، منیزیم، کلسیم، آهن و پتاسیم دست‌یافت. باتوجه‌به تمام این موارد، می‌توان فواید بسیار متعددی را برای این گیاه در نظر گرفت.
جالب است بدانید که پس از جنگ‌های صلیبی این گیاه از اسپانیا به سرتاسر اروپا گسترش پیدا کرد و از آن جا بود که از این گیاه برای خواص دارویی که داشت استفاده شد. ابوعلی سینا در کتاب قانون خود درباره این گیاه به‌دفعات صحبت کرده بود و از آن جایی که این کتاب مورد قبول اکثر اساتید پزشکی اروپایی بود، این گیاه به‌صورت ویژه‌ای در اروپا نیز برای موارد درمانی مانند درمان افسردگی موردتوجه قرار گرفت.
مهمترین فواید این گیاه را می‌توان برای درمان استرس، کاربرد این گیاه در تنظیم فشارخون، خاصیت گل گاو زبان برای درمان درد معده و مشکلات گوارشی، خواص گل گاو زبان برای سرماخوردگی و درمان سرفه، رفع مشکلات استخوان‌ها و بهبود کیفیت خواب در نظر گرفت. خاصیت ضدسرطانی، ضددرد، ضدالتهابی و خواص ضدافسردگی، خاصیت ضد سرفه، ضدعفونی‌کنندگی و ضدویروسی گل گاو زبان در طب سنتی تأیید شده‌است.
۱. خواص گل گاوزبان برای زنان در پیشگیری از یائسگی زودرس
این گیاه دارای خواصی است که می‌تواند از بروز یائسگی زودرس جلوگیری کند. علاوه بر این در زنان یائسه نیز مصرف دمنوش گل گاو زبان فواید بسیار زیادی دارد. در زنان یائسه به دلیل تغییرات هورمونی، خلق‌وخوی آنها دست خوش تغییرات زیادی شده و در نتیجه معمولا پزشک برای آنها یک سری داروها و درمان‌های هورمونی را تجویز می‌کند.
در کنار این درمان‌ها، پزشک طب سنتی ممکن است برای بهبود خلق‌وخوی زنان یائسه، مصرف دم‌کرده گل گاو زبان را توصیه کند. خاصیت این گیاه موجب می‌شود این تغییرات هورمونی و خلق‌وخو، کمتر بتواند تاثیرات منفی خود را روی اعصاب و روان زنان یائسه بگذارد. می‌توان این گیاه را به‌صورت تنها یا به‌صورت ترکیبی با سایر گیاهان مانند بابونه یا سنبل‌الطیب مصرف کرد. علاوه بر این موارد، خواص گل گاوزبان برای رحم نیز از موارد کاربردی گل گاوزبان است که به عملکرد صحیح آن کمک می‌کند.
۲. خواص گل گاو زبان برای اعصاب
دمنوش این گیاه را می‌توان به‌عنوان یک تقویت کننده اعصاب و روان هم در نظر گرفت. علاوه بر این، این ماده جادویی می‌تواند موجب تقویت حواس پنج‌گانه نیز شود. این گیاه می‌تواند یک ماده نشاط‌آور باشد و اختلالات حسی را نیز درمان کند.
از این دمنوش برای استرس و اعصاب و همچنین برای درمان مالیخولیا، وسواس‌های فکر و حس خفگی نیز می‌توان استفاده کرد. دلیل آن هم تاثیر این گیاه روی اعصاب و روان و کاهش عوارض استرس و فکر زیاد است. در کتاب قانون ابن‌سینا تاثیر معروف گل گاو زبان همین آرام‌کردن اعصاب است. ازاین‌رو بسیاری این گیاه را به‌عنوان یک دمنوش ضد استرس می‌شناسند و از خواص درمانی آن در کاهش استرس استفاده می‌کنند. این گیاه در کم‌کردن استرس و فشارهای عصبی تاثیر چشم‌گیری دارد.
۳. فواید گل گاوزبان برای سرفه و سرماخوردگی
یکی دیگر از خواص دارویی گل گاوزبان، تاثیر آن در درمان سرما خوردگی، سرفه و رفع تنگس نفس است. برای مصرف دارویی این گیاه به این منظور معمولا چای گل گاو زبان را با کمی لیموعمانی و عسل ترکیب می‌کنند و این دمنوش گرم را برای درمان سرماخوردگی، تنگی نفس و گلودرد مصرف می‌کنند.
در فصول سرد مصرف این دمنوش گیاهی بسیار مفید است. علاوه بر این این گیاه می‌تواند سرفه‌های مزمن را نیز درمان کرده و برای بهبود تنگی نفس و آسم خفیف و درمان گلو درد نیز بسیار مفید است. مزیت و فایده اصلی این گیاه برای درمان سرفه و تنگی نفس، در ترکیب آن با بابونه، گل شقایق و سنبل‌الطیب است. خواص گل گاو زبان و سنبل‌الطیب برای درمان سرفه خشک بی‌نظیر است.
با استفاده از دستور طرز تهیه دمنوش این گیاه و سنبل‌الطیب می‌توان از آن برای درمان سرفه‌های مزمن استفاده کرد. معمولا مخلوط گل گاو زبان و سنبل‌الطیب را باید روزی دو تا سه بار مصرف کرد. از این دمنوش در طب سنتی برای درمان کرونا و سرفه‌های خشک آن نیز استفاده می‌شود.
۴. خواص گل گاو زبان در طب سنتی برای بیماری های دهان
یکی از حالت‌های استفاده از این گیاه، استفاده از برگ‌های تازه و گل خشک شده این گیاه به‌صورت خشک است. از این گیاهان برای درمان برفک دهان، بوی بددهان، درمان جوش‌ها و آفت‌های دهانی و غیره استفاده می‌شود. خاصیت ضدعفونی‌کننده این گیاه در این زمینه مدنظر است. علاوه بر وجود منابع غنی ویتامین سی در گل گاو زبان در بهبود بهداشت و سلامتی دهان و دندان بسیار مفید است.
۵. خاصیت گل گاوزبان برای پیشگیری از سرطان
همان‌طور که گفته شد این گیاه منبعی غنی از انواع آنتی‌اکسیدان‌ها است. علاوه بر این مقادیر بالایی از منیزیم نیز در این گیاه وجود دارد. همچنین منابعی می‌توانند به گیاه گل گاو زبان خاصیت ضد سرطانی ببخشند و به همین دلیل یکی از خواص دارویی این گیاه، تاثیر آن در پیشگیری از ابتلا به سرطان سینه، پروستات و کبد است. در بسیاری از درمان‌ها هم از این گیاه دارویی استفاده شده است.
۶. خاصیت گل گاوزبان روی کلیه
در کتاب قانون ابن‌سینا به‌عنوان مرجع علم پزشکی و طب سنتی، از خواص زیاد این گیاه روی کلیه و درمان بیماریهای کلیه هم گفته شده است. این گیاه ادرارآور است و می‌تواند عملکرد کلیه‌ها را بهبود ببخشد. علاوه بر این می‌توان در مواردی از آن برای درمان بی‌اختیاری ادرار هم استفاده کرد.
این دمنوش در برابر سرما از بدن محافظت می‌کند. در کل خواص دارویی گل گاو زبان می‌تواند کلیه‌ها را تقویت کند. از طرفی هم در طب سنتی از این گیاه برای درمان التهاب و تورم کلیه‌ها استفاده می‌شود. در درمان بسیاری از عفونت‌های ادراری و مثانه هم این ترکیب گیاهی استفاده می‌شود. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید از دکتر طب سنتی مشورت بگیرید.
۷. تاثیر گل گاوزبان روی خواب
ویژگی‌های اصلی این گیاه آرامبخش بودن آن است. از آن جایی که این گیاه می‌تواند روی سیستم عصبی تاثیر بگذارد و موجب کاهش استرس شود، یکی از موارد استفاده از آن برای بهبود خواب و درمان مشکلات خواب است. خوردن گل گاو زبان قبل از خواب به‌صورت چای یا دمنوش می‌تواند تاثیر خوبی روی داشتن یک خواب باکیفیت و کامل داشته باشد. تاثیرات آرامبخش این دمنوش و تاثیری که روی اعصاب و روان دارد، می‌تواند در درمان مشکلات خواب موثر باشد.
۸. خواص دارویی گل گاوزبان در درمان برخی عفونت ها
در طب سنتی از گیاه گل گاوزبان برای درمان برخی از عفونت‌ها و بیماری‌ها نیز استفاده می‌شود. در درمان برونشیت این گیاه موثر است. بر اساس طب قانون ابن‌سینا، این گیاه می‌تواند برای درمان سرخک و مخملک نیز مفید باشد. از طرفی همان‌طور که پیش‌ازاین هم گفته شد برای این گیاه خواص ضدعفونی‌کنندگی نیز معرفی شده است. از طرفی نیز این گیاه به دلیل داشتن آلکالوئیدها می‌تواند خاصیت ضد حساسیتی، ضدالتهابی و ضد روماتیسم داشته باشد.
۹. گل گاوزبان و فشار خون
همان‌طور که پیش‌ازاین هم گفته شد، در گل گاو زبان می‌توان منابعی غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها را دریافت کرد. همین آنتی‌اکسیدان‌های موجود در این گیاه می‌تواند به بهبود گردش خون کمک کرده و در نتیجه از خواص دارویی آن برای درمان علت فشار خون بالا استفاده می‌شود. این گیاه برای دیابتی‌ها و کسانی که قند خون بالایی دارند بسیار مفید است، چرا که مصرف آن به‌صورت چای می‌تواند در این افراد موجب کاهش قند خون شود.
۱۰. گل گاوزبان برای ترک اعتیاد
در بسیاری از موارد از این گیاه برای ترک اعتیاد هم کمک می‌گیرند. برای مثال می‌توان از آن برای درمان اعتیاد به الکل استفاده کرد. مصرف این گیاه موجب کاهش تمایل افراد به مصرف الکل شده و ازاین‌رو می‌توان از آن به‌عنوان روشی مکمل جهت ترک اعتیاد کمک گرفت.
۱۱. خواص درمانی گل گاوزبان برای پوست و مو
در علم گیاهان دارویی اروپا از عصاره روغنی به‌دست‌آمده از دانه این گیاه یا بذر گل گاو زبان برای تهیه یک ترکیب جادویی برای بهبود سلامت پوست و مو استفاده می‌شود. البته گونه مورداستفاده در اروپا یکی از گونه‌های گیاه خانواده گل گاو زبان است و تا حدودی با نمونه ایرانی آن متفاوت است.
عصاره به‌دست‌آمده از برگ گل گاو زبان نیز یک ترکیب نرم‌کننده است که از آن برای رفع خشکی پوست، درمان اگزما و راش‌های پوستی و درمان خارش پوست استفاده می‌شود. در مواردی نیز این گیاه برای درمان جوش‌های صورت استفاده می‌شود.
روغن به‌دست‌آمده از گل گاو زبان یک ترکیب گیاهی فوق‌العاده برای موهاست. مالیدن این روغن روی موها می‌تواند بسیاری از مشکلات پوست سر و تارهای مو را کاهش دهد. خصوصا از آن برای درمان فولیکولیت موها استفاده می‌شود که در آن بر اثر عفونت و التهاب فولیکول‌های مو، موها آسیب‌دیده و دچار ریزش می‌شوند. ازاین‌رو روغن گل گاو زبان یک روغن درمانی برای ریزش مو محسوب می‌شود.
در برخی موارد از گل گاو زبان برای درمان شوره سر نیز استفاده می‌شود. این ترکیب به‌صورت روغن می‌تواند در درمان خارش پوست سر موثر باشد و با افزایش سلامت پوست سر، شوره سر را نیز درمان کند. در نتیجه می‌توان به کمک این ترکیب گیاهی موهایی براق و پرپشت داشت.
۱۲. خواص گل گاوزبان برای پریود
این ترکیب گیاهی فوق‌العاده برای پریود مفید است به همین دلیل توصیه می‌کنیم طرز تهیه دمنوش گل گاوزبان را حتما آموزش ببینید. مصرف آن می‌تواند به‌قاعده شدن زنان و رفع مشکل تاخیر در چرخه قاعدگی کمک کند. از طرفی به دلیل خواص ضدالتهابی و ضد درد طبیعی این گیاه، می‌توان از آن برای درمان و کاهش دردهای کمر در دوران قاعدگی، سوزش سر دل در این دوران و کاهش استرس و بهبود اعصاب کمک گرفت.
۱۳. خواص دارویی گل گاوزبان برای معده
در کل بسیاری از دمنوشهای گیاهی به‌منظور درمان معده درد، درمان مشکلات گوارشی و درمان مشکلات روده‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرد. یکی از فواید گل گاو زبان نیز در درمان معده درد و بهبود شرایط روده‌ها است.
درصورتی‌که کسی دل‌دردهای شدیدی را تجربه می‌کند یا به دنبال مصرف برخی از غذاها، دچار مشکل در هضم غذا شده باشد، مصرف دمنوش گل گاو زبان به همراه نبات داغ یا شکر می‌تواند موثر باشد. ترکیب گل گاو زبان با بهارنارنج را می‌توان به‌عنوان یکی از دمنوشهای بسیار مفید برای تقویت معده و درمان مشکلات گوارشی در نظر گرفت. اگر برای کاربرد لاغزی دنبال داروی گیاهی هستید، قرص لاغری هزال کاربرد بهتری نسبت به گل گاوزبان دارد.
عوارض مصرف بیش از حد گل گاوزبان چیست؟
هر ماده گیاهی حتی درصورتی‌که فواید بسیار زیادی نیز داشته باشد، باید به‌صورت معمول و در یک حد نرمال مصرف شود. در خصوص مصرف گل گاو زبان نیز همین امر باید لحاظ شود. مصرف بیش از حد این دمنوش گیاهی می‌تواند یک سری عوارض به همراه داشته باشد.
برای مثال در صورت مصرف بیش از حد گل گاو زبان و مصرف دوزهای بالا و طولانی‌مدت این دمنوش، به دلیل وجود یک سری ترکیبات در این گیاه به نام آلکالوئیدهای پرولیزیدین، ممکن است موجب افزایش خطر سرطان کبد و مسمومیت کبدی و آسیب رسیدن به این اندام حیاتی شود. مصرف بیش از حد این دمنوش برای کسانی که به فشارخون بالا مبتلا هستند نیز ممنوع بوده و می‌تواند خطرساز شود.
مصرف بیش از حد این گیاه می‌تواند در غلظت‌های بالا به‌جای بهبود کیفیت خواب، موجب خواب‌آلودگی شدید شود. در صورت مصرف بی‌رویه این گیاه ممکن است عوارضی همچون یبوست، سردرد یا خشکی دهان نیز تجربه شود. در این باره علاوه بر دکتر طب سنتی، می‌توانید با متخصص تغذیه نیز صحبت کنید. برای راحتی بیشتر شما، در سایت دکترتو امکان مشاوره تلفنی دکتر تغذیه نیز قرار گرفته است.
آیا گل گاوزبان خواب آور است؟
بله مصرف دمنوش یا عرق گل گاوزبان یکی از روش‌های درمانی است که برای بهبود مشکلات خواب و ایجاد حس آرامش استفاده می‌شود. قبل از رانندگ یا انجام فعالیت‌های سنگین گل گاو زبان نخورید.
مصرف گل گاو زبان برای چه کسانی مضر است؟
در خصوص مصرف هرگونه داروی گیاهی و دمنوشهای گیاهی باید محتاط بود. خصوصا مصرف این گیاه با برخی از داروهای شیمیایی می‌تواند خطرساز باشد. ازاین‌رو بر اساس داده‌ها مصرف این داروی گیاهی با سایر داروهای سیستم عصبی مانند داروهای ضدافسردگی، ضد اضطراب، آرامبخش، خواب‌آور و آنتی‌هیستامین‌ها می‌تواند بسیار خطرناک باشد. مصرف گل گاو زبان برای کسانی که دچار فشارخون بسیار بالا هستند، اخیرا جراحی انجام داده‌اند، دچار خونریزی هستند، به بیماریهای کبدی دچار هستند و مواردی مشابه ممنوع است.
اگر بیماری خاصی دارید و دارو مصرف می‌کنید و نمی‌دانید که گل گاو زبان با داروهایتان تداخل دارد یا نه؟ یا این داروی گیاهی برای بیماری شما مفید است یا نه می‌توانید در کمترین زمان و به ساده‌ترین شکل ممکن از سرویس مشاوره دارویی دکترتو استفاده کنید.
عکس گیاه گل گاو زبان
در تصویر زیر، عکس دمنوش گیاه گل گاوزبان را مشاهده می‌کنید.
نتیجه‌گیری و راهنمای مراجعه به دکتر
همان‌طور که مشاهده کردید، گیاه گل گاو زبان را می‌توان به‌عنوان یکی از مفیدترین و پرخاصیت‌ترین ترکیبات گیاهی در طب سنتی در نظر گرفت. این گیاه به‌صورت دمنوش، چای یا ترکیب با سایر گیاهان قابل‌استفاده است. مصرف دانه‌های این گیاه و روغن‌های به‌دست‌آمده از آن هم خواص درمانی زیادی دارد.
بااین‌حال درست مانند هر ترکیب گیاهی دیگری، مصرف این گیاه هم محدودیت‌هایی دارد و در صورت مصرف زیاد آن ممکن است با یک سری عوارض مواجه شوید. در نتیجه بهتر است حتما از میزان مجاز مصرف گل گاو زبان آگاه بود و در صورت وجود مشکلات مختلف حتما قبل از مصرف با پزشک خود مشورت کنید. با دانستن مسائلی مانند اینکه خاصیت گل گاو زبان چیست یا طبع گل گاو زبان سرد است یا گرم، می‌توانید هر چه‌بهتر زا این دمنوش گیاهی استفاده کنید.
برای اینکه بدانید این داروی گیاهی برای شما مناسب است یا نه، یا اینکه با داروهایی که استفاده می‌کنید تداخل دارد یا خیر، می‌توانید از دکتر طب سنتی اطلاعات دقیق‌تری به دست بیاورید. در دکترتو می‌توانید با بهترین متخصصین طب سنتی آشنا شوید و در صورت نیاز برای دریافت مشاوره تلفنی طب سنتی اقدام کند.